روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی
بازار مقاله: ایسنا نوشت: امروز زادروز ابوریحان بیرونی، از بزرگ ترین دانشمندان مسلمان و فارسی زبان است كه ریاضی دان، ستاره شناس، تقویم شناس، انسان شناس، هندشناس و تاریخ نگار هم بود و در سده چهارم و پنجم هجری می زیست.
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در ۱۳ شهریور ۳۵۲ خورشیدی در خوارزم متولد شد. زادگاه او كه در آن زمان روستای كوچكی بود، «بیرون» نام داشت. او كه به زبان های خوارزمی، فارسی، عربی و سانسكریت مسلط بود و با زبان های یونانی باستانی، عبری توراتی و عربی سریانی هم آشنایی داشت، به یك «نویسنده بی طرف» هم شهرت دارد كه باورهای مردمِ كشورهای گوناگون را به نگارش درآورده است. وی در قلمرو سامانیان می زیست و در زمان سلطنت مسعود غزنوی، سال ۴۲۷ شمسی در غزنه دارفانی را وداع گفت.
از "بیرونی" كتب و رسالات بسیاری به جا مانده كه جمع سطور آن ها بالغ بر ۱۳ هزار است. وی در ۶۵ سالگی رساله ای در بیان مولفات محمدبن زكریای رازی نوشت كه در آن تألیفات خویش را هم تا همین سال شرح داده و تعداد كتاب هایش را تا ۱۱۳ نسخه برشمرده است.
بیرونی دقّت و اصابتِ نظرِ خویش را مدیون مطالعات فلسفی بود، البته به روش فلسفی عهد خود هم پایبند نبوده است. وی هم دوره بوعلی سینا بود و با وی در اصفهان مكاتبه و تبادل نظر داشت، همینطور سفرهای بسیاری به هندوستان داشت كه به باعث آن ها به زبان های هندی و سانسكریت تسلط یافته و كتاب های مختلفی را از هندی به عربی ترجمه كرد. وی همینطور داستان هایی را از پارسی به عربی ترجمه كرده است كه همچون آن ها می توان به شادبه (حدیث قسیم السرور)، عین الحیات، داستان اورمزدیار و مهریار و همینطور داستان سرخ بت و خنگ بت (حدیث صنمی البامیان) اشاره نمود.
نوشته هایی از بیرونی در دست است كه به وضوح در آن ها از گردشِ زمین به دورِ خودش نام برده می گردد. وی همینطور در كتاب «الاسطرلاب» روشی برای محاسبه شعاع زمین عرضه كرده است. در این محاسبه شعاع زمین ۶۵۶۰ كیلومتر (بر حسبِ واحدهایِ امروزی) به دست آمده كه تا حد زیادی به مقدار صحیح آن نزدیك است. از وی همینطور اختراع اپیكتوگرام یا چگال سنج به جا مانده كه ابزاری برای سنجش وزن مخصوص در فیزیك است.
ابوریحان اولین دانشمند مشرق زمین است كه درباره حركت زمین به دور خورشید مباحثی را مطرح كرده است و رصد خسوف و كسوف، ساخت كره جـغـرافـیایی، طرح نظریه وجود قاره آمریكا، سیر نور و صوت، طول و عرض جغرافیایی و سمت قبله بلاد، چگونگی تعیین قبله و ساحت محراب مسجد و... تنها بخش كوچكی از پژوهش ها و دستاوردهای تحقیقاتی بیرونی است كه تاثیرات شگرفی در علوم مختلف داشته است.
برخی از اندیشمندان نظرات بیرونی در زیست شناسی و فرگشت را با داروینیسم و انتخاب طبیعی قابل قیاس می دانند. یكی از این نظرات مشابه با نظریه بنیادین "مالتوس" درباره عدم تناسب میان نسبت تولید مثل و نیازهای ابتدایی حیات است. بیرونی می گوید: "حیات جهان بستگی به دانه افشانی و زاد و ولد دارد كه با گذشت زمان هر دوی این فرآیندها افزایش می یابند. این افزایش نامحدود است، حال آن كه جهان محدود است."
آثار
مهم ترین آثار او "التنجیم" در ریاضیات و نجوم، "آثار الباقیه" در تاریخ و جغرافیا، "قانون مسعودی" و كتاب "تحقیق ماللهند"، درباره اوضاع این سرزمین از تاریخ و جغرافیا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن است. بیرونی كتاب دانشنامه خویش را به نام سلطان مسعود غزنوی حاكم وقت كرد. این در شرایطی است كه هدیه او را كه، سه بار شتر سكه نقره بود، نپذیرفت و به او نوشت كه كتاب را به جهت خدمت به دانش و گسترش آن نوشته است.
از بیرونی همینطور پژوهشی درباره اوضاع هند به جا مانده كه "هندشناسی" نام دارد. از دیگر آثار او می توان به كتاب "الصیدنه فی الطب" اشاره نمود كه كتابی درباره گیاهان دارویی است و با تصحیح دكتر عباس زریاب خویی انتشار یافته است.
وی كتاب "الجماهر فی معرفة الجواهر را به نام ابوالفتح مودود بن مسعود تألیف كرد كه مبحث آن معرفی مواد معدنی و به خصوص جواهرات مختلف است. ابوریحان در این كتاب فلزات را بررسی نموده و نظریات دانشمندانی مانند ارسطو و اسحاق الكندی را دربارهه حدود سیصد نوع ماده معدنی بررسی نموده است.
"آثار الباقیه عن القرون الخالیه" یا اثرهای مانده از قرن های گذشته هم اثری از ابوریحان است كه در آن مبدأ تاریخ ها و گاه شماری اقوام مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. همچون این اقوام ایرانی ها، یونانی ها، یهودی ها، مسیحی ها، عرب های زمان جاهلیت و عرب های مسلمان هستند كه درباره اعیاد هر یك به تفصیل در كتاب آمده و می توان آن را نوعی تاریخ ادیان به شمار آورد. این كتاب ابوریحان هم با تصحیح عزیزالله علیزاده در سال ۱۳۹۰، در ۵۶۰ صفحه همراه با نمایه و واژه نامه به چاپ رسیده است.
در آخر می توان به كتاب "ستیعاب الوجوه الممكنة فی صنعة الاصطرلاب" اشاره نمود كه اثری از وی در باب عرضه روش های مختلف ساخت انواع اسطرلاب است.
5656
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب