قیصر امین پور به روایت دوستان و شاگردان شعر ماندگار از شاعر روزگار
بازار مقاله: او که ۱۴ سال پیش در چنین روزی جامه خاکی از تن دراورد؛ هنوز در یاد و خاطر اهل ادب و ادبیات زنده است. اما نسل امروزِ دوستدار شعر غیر از آثار قیصر امین پور چگونه می تواند او را بشناسد و از شخصیتی الهام بخش و راهنما، بهره بگیرد؟
قیصر امین پور (۱۳۳۸ تا ۱۳۸۶) نه فقط شاعر و نویسنده و معلم بود که حضورش در تاسیس و تثبیت نهادهای مختلف فرهنگی؛ همچون حوزه هنری، مجله سروش نوجوان، دفتر شعر جوان، کلاس های درس مدارس متعدد یا دانشگاه الزهرا یا دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران سبب شد با جمعی گسترده ارتباط داشته و آشنا و برای آنان راهنما و راهگشا باشد. علاقه به او و آثارش ۱۴ سال پس از رفتنش کم نشده و دست کم خواندن اشعار وی در رسانه ها، بازنشر آنها در فضای مجازی و حقیقی، استفاده از تک بیت هایش، رواج ضرب المثل هایی از اشعار او و فروش کتاب هایش موید این گزاره است؛ برای نمونه مجموعه اشعار قیصر امین پور، (مروارید، چاپ اول ۱۳۸۷) که پس از درگذشت او منتشر گردید و دستور زبان عشق (مروارید، ۱۳۸۶) که آخرین اثر اوست هر دو به چاپ بیستم رسیده اند.
اما چرا بین شعرا و نویسندگانی که زبان فارسی و مجموعه فرهنگ ایران طی سالهای اخیر پرورانده و عرضه نموده است، امین پور از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و این جایگاه نه فقط به شعر او که به شخصیت او هم مربوط است، مگر او که بود و چه کرد؟ از این مهم تر نسل امروز که یادی از حضور این دنیایی وی در ذهن و زبان ندارد، چطور می تواند از او بیاموزد؟
پنج نفر از کسانیکه با او نزدیک بوده اند، به این سؤال و سوالات مختصر دیگری در مورد زندگی و زمانه امین پور پاسخ داده اند. اسماعیل امینی با وی دوست و مدت ها در ارتباط بوده، آتوسا صالحی، فاطمه سالاروند و محسن حکیم معانی هم به ترتیب در سروش نوجوان، دفتر شعر جوان و دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران شاگردی او را کرده اند.
اسماعیل امینی شاعر، طنز پرداز، نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی، دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی در مقطع دکتری از دانشگاه قم و کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران در سال ۱۳۸۵ است. وی که سرودن شعر را از سنین دبیرستان شروع کرد، قبل از تحصیلات دانشگاهی هم با قیصر امین پور آشنا بوده با ورود به مقطع کارشناسی ارشد در دانشکده ادبیات با وی صمیمی تر می شود. امینی داوری جشنواره های ادبی مختلف را برعهده داشته و پرروترین کلاغ جهان (قدیانی، ۱۳۹۹)، خ‍ن‍دم‍ی‍ن تر اف‍س‍ان‍ه (سوره مهر، ۱۳۹۱) و چگونه نویسنده شویم (سوره مهر، ۱۳۹۰) عناوین برخی از آثار وی است.
سیمای یک دوست در رفتار قیصر
وی در مورد دلیل ماندگاری شخصیت امین پور معتقد است: قیصر، بی دروغ و بی نقاب بود؛ چه در شعر و چه در رفتارش. انعکاس عواطف انسانی و بی پیرایه بودن در سروده ها و نوشته های او، باعث جذب انسان ها و دل بستگی به آن هاست. قیصر هر جا که بود چه در مجامع ادبی، چه در نشریات یا در محیط دانشگاه، رفتاری دوستانه و صمیمی داشت. این است که بسیار کسانی که قیصر را می دیدند حتی به اندازه چند دقیقه، در رفتار او سیمای یک دوست را مشاهده می کردند.
وی شعرهای امین پور را بازتاب زندگی و زمانه می داند و می گوید: این خصوصیت تمام شعرهای خوب و طبیعی است. رخدادهای انقلاب، اندیشه‌ی دینی، وضعیت اجتماعی و فردی مردم زمانه اش و البته تأملات درونی خودش را در شعرهایش آورده است. به نظر من نمی توانیم عنوان خاصی برای قیصر و شعرش انتخاب نماییم چون هیچ عنوانی آن قدر جامع نیست که مبین همه‌ی خصوصیت های آثار او باشد.
امینی در مورد این که کدام روحیه یا رفتار قیصر امین پور برجسته تر و مهم تر است؟ معتقد است: قیصر خیلی مهربان و مؤدب بود. بی هیچ نشانی از تبختر و خودخواهی و هیچ رفتاری که باعث آزار و شرمساری دیگران بشود. صبوری و متانت بی کران داشت.
سادگی در زبان و ظواهر شعر، خلاقیت و کشف و بیشتر از هر چیز ژرف نگری در نگاه به انسان و جهان مهم ترین خصوصیت شعری قیصر امین پور است.
وی در مورد روند پختگی آثار قیصر امین پور و تأثیر استمرار در کار شاعری و تحصیلات دانشگاهی در آثار وی توضیح می دهد: قیصر قبل از تحصیلات دانشگاهی هم بسیار با مطالعه و متون ادبی مأنوس بود و از شگفتی ها این است که شعر او بعد از سالهای دانشجویی، زبان ساده تری دارد، حتی به لحاظ بلاغت و فنون ادبی ساده تر می شود. اما تاثیر گذر زمان و افزایش تجربه های زیستی اش در عمق ژرف اندیشی و گسترش دامنه‌ی موضوعی اشعارش دیده می شود.
قیصر، خودش شعرتر از شعرش بود
محسن حکیم معانی، دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، در فاصله سالهای ۷۴ تا ۷۸ در این دانشکده شاگرد قیصر امین پور بوده است. از وی آثاری همچون ارواح مرطوب جنگلی (ققنوس، ۱۳۸۸) افشاربندان (ثالث، ۱۳۹۵) من مرده بودم که هانیه عاشقم شد (نگاه، ۱۳۹۸) و میم عاشقی، (آرادمان، ۱۳۹۹) انتشار یافته است.
وی در مورد دلیل ماندگاری شخصیت قیصر امین پور می گوید: به نظر من شاعرها در نسبت با شعرشان سه دسته اند: دسته اول را خیلی خوب می شناسیم، کسانی که شعرشان به مراتب از شخصیت خودشان بهتر است. اغلب هنرمندان، شاعران و نویسندگان خوب از این دسته اند. محو جمال اثرشان می شود شد ولی بمحض اینکه به خودشان نزدیک شوید با موجود متفاوتی مواجه می شوید که نسبتی با شعرش ندارد. دسته دوم کسانی که شعر و شخصیتشان خیلی به هم نزدیک و شبیه است. این دسته شاعران قابل احترامی اند. به خوب و بد بودن شعرشان کار ندارم، صادق اند و این مهم می باشد. سهراب از این دست بوده است یا مثلا فروغ. اما دسته سومی هم داریم که خودشان حتی از شعرشان هم بهترند. قیصر امین پور از این دست شاعران بود. این ها به شدت دوست داشتنی و عاشق شدنی اند. حتی اگر شعرشان خوب نباشد جای خودش را باز می کند و محبوب می شود. راستش قیصر حرف که می زد، راه که می رفت، درس که می داد، رفاقت که می کرد، حتی دستش را که می برد لای موهایش، داشت شعر می گفت و به نظرم این شعرها بدیع تر از شعرهای مکتوب و انتشار یافته اش بود. قیصر خودش شعرتر از شعرش بود. از این نظر است که قیصر شخصیت ماندگاری است، چون شعر خوبی بود و شعر خوب می مانَد.
وی که سال ها خواننده سروش نوجوان بوده در مورد اثرگذاری آن بر فعالیت ها و علاقه اش به ادبیات می گوید: سروش نوجوان را سال ها می خواندم و مثل بسیاری از هم نسلانم تا مدت ها تحت تاثیر آن بودم. در آن دوران مجلات و نشریاتی مثل سروش چندان زیاد نبود؛ به خاطر همین مجبور بودیم از همین منافذی که وجود داشت نفس بکشیم. کانون پرورش فکری، سروش و معدودی دیگر. وارد دانشگاه که شدم در نخستین مواجهه ام با مرحوم امین پور احساس کردم او عیناً همان باید باشد که در سروش می خواندم. انگار لحن و صدایش همیشه در گوشم بوده، هرچند هیچگاه ندیده بودمش و با هم حرف نزده بودیم. همین سبب شد در دوران دانشجویی کم و بیش با او دوست شوم و این دوستی بعد از آن هم ادامه پیدا کند. ضمن اینکه امین پور شاعر و نویسنده ای بسیار حسی بود، یعنی بیشتر از هر چیز دیگر حس مخاطب را درگیر خود می کرد و این در آن سن و سال سبب می شد خیلی جذب او شوم.
وی در مورد این که کدام روحیه یا شخصیت امین پور برجسته بوده توضیح می دهد: قیصر امین پور معلم بسیار برجسته ای بود. نه اینکه خوب درس می داد که البته خوب هم درس می داد و کلاس هایش جذاب بود، ولی خصوصیت عجیبی داشت که فرد مجبور می شد روی خودش حساب کند و با تمام توان تلاش کند. من قبل از این که وارد دانشگاه شوم شعر می گفتم، داستان می نوشتم و مطالعه می کردم. اما این قیصر بود که به واقع سبب شد جدی فکر کنم به نوشتن. قیصر این طور مواقع مکانیسم خیلی ساده ای داشت؛ هر وقت مرا می دید می اظهار داشت: جدیداً چی خواندی؟ و به همین هم اکتفا نمی کرد و تا درباره کتاب برایش حرف نمی زدم ول نمی کرد. برای همین همیشه فکر می کردم باید چیزی خوانده باشم که جلویش کم نیاورم. شعر هم همینطور. مثلا داشتید با هم قدم می زدید بعد ناگهان می پرسید: «شعر جدید چی گفتی؟» و باید می خواندی. نخستین بار که این را پرسید، جواب دادم: «یک چیزهایی گفته ام». اظهار داشت: «بخوان». گفتم: «همراهم نیست». اظهار داشت: «شاعر نیستی، و گرنه شاعر که شعرش را یادش نمی رود». هم خجالت کشیدم، هم عصبانی شدم، هم برای اینکه باردیگر کم نیاورم دیگر اجازه ندادم این گفتگو تکرار شود، دیگر همیشه چیزی داشتم که برایش بخوانم. اصلاً شاید به خاطر همین داستان نویسی را جدی تر دنبال کردم، برای دور زدن قیصر؛ لااقل مجبور نبودم داستان را از حفظ برایش بخوانم، منطقی نبود.
حس و عاطفه و زبان؛ دو خصوصیت اصلی شعر قیصر
حکیم معانی در مورد این که کدام خصوصیت شعری قیصر امین پور بیشتر در آثارش دیده می شود، عنوان کرد: به نظر من شعر قیصر دو خصوصیت خیلی بارز دارد. اولی حس و عاطفه ای که در شعرش موج می زند و دومی زبان شعری صمیمی و در عین حال پر از ریزه کاری اوست. شاید شعر قیصر خیلی بکر نباشد، یعنی در فرم و ساختار و حتی محتوی کار خاصی نکرده باشد، اما شعرش به شدت عاطفی و زبان مدار است. زبان مدار نه به مفهوم شعر زبان، به مفهوم اینکه واژه ها را خوب می شناخت و به بهترین نحو از آنها استفاده حسی و عاطفی می کرد. استاد ادبیات بودن و مأنوس بودنش با ادبیات قدیم فارسی هم در این خصوصیت خیلی مؤثر بود. قیصر ادبیات را خیلی خوب می فهمید. مثلا چند جا با اسم خود در شعرهایش بازی های خیلی جالبی دارد: "و قاف/ حرف آخر عشق است/ آن جا که نام کوچک من/ آغاز می شود"
امثال این زبان آوری ها در تمام شعرهای قیصر قابل مشاهده می باشد و همین نکته برجسته شعر اوست. تناسب واژه ها را می شناخت و معنای ضمنی آنها را به بهترین وجه در شعرش استخدام می کرد و همین ها به شعر او رنگ و بوی خاصی می دهد. همین خصوصیت در شعر کودک و نوجوانش هم ظهور و بروز دارد. همه این ها هم در جهت بار عاطفی شعرش است. یعنی این گونه نیست که زبان از عاطفه جدا باشد. گویی که مرزی بین این بازی های زبانی با حس و عاطفه شعر قیصر وجود ندارد. با این وجود شعر قیصر شعری است سخت محافظه کار. قیصر بنای نوآوری های بدیع و شگفت ندارد. قیصر هیچ وقت شعر سپید نگفت، یا لااقل چاپ نکرد. خودش می گفت از شعر سپید گفتن می ترسد. با این وجود سر کلاس ادبیات معاصر، درباره شعر سپید صحبت می کرد و خیلی هم خوب و عالمانه صحبت می کرد. یعنی خوب می فهمید بدعت و نوآوری را اما در شعر خودش برای بدعت حد و مرز قائل بود و این حد و مرز خیلی هم بسته و تنگ بود. برای همین می گویم شعرش محافظه کارانه است، گویی قیصر از درنوردیدن مرزها هراس داشت.
حکیم معانی در مورد اثر تحصیلات دانشگاهی بر شعر امین پور معتقد است: مسلماً تحصیلات دانشگاهی و تدریس در دانشکده زبان و ادبیات فارسی در شعر قیصر و زبان او تاثیر زیادی داشته است. قیصر بسیاری از مفاهیم شعری اش را از ادبیات قدیم فارسی وام گرفته و آنها را در شعرش بازتولید کرده است. «غنچه با دل گرفته اظهار داشت: زندگی/ لب ز خنده بستن است/ گوشه ای درون خود نشستن است/ گل به خنده اظهار داشت: /زندگی شکفتن است/ با زبان سبز، راز گفتن است..."/ تا آنجایی که می گوید: من که فکر می کنم/ گل به راز زندگی اشاره کرده است/ هرچه/ باشد او گل است/ گل یکی دو پیرهن/ بیشتر ز غنچه پاره کرده است.»
این یک مضمون کاملاً کلاسیک است. دل گرفتگی و در خود نشستن غنچه و با زبان سبز سخن گفتن گل و خندیدن آن و این که باز شدن گل را به پاره کردن پیراهن تشبیه کرده، چیزهایی است که مکرر در ادبیات قدیم ما استفاده شده است. با این وجود همه این ها را قیصر استخدام می کند و یک شعر نوجوان می سازد که مضمونی احساسی و اندکی متفاوت دارد. اما هرچه در شعر قیصر جلوتر می آییم شاعرانگی بیان او بارزتر و غلیظ تر می شود. باآنکه مجموعه هایی مثل تنفس بامداد و آیینه های ناگهان هم واجد تمام خصوصیت های شعر قیصر هستند، مجموعه های اخیرتر او مانند دستور زبان عشق، گل ها همه آفتابگردانند و مجموعه منتخب نشر مروارید که چند قطعه شعر جدید هم دارد، از پختگی و ملاحت بیشتری برخوردار می باشند. در واقع قیصر خیلی زود ما را ترک کرد، اگر زنده بود شاید این روند رو به رشد به جاهای بهتری هم می انجامید و محافظه کاری که گفتم در ادامه زیر سوال می برد و برخورد مدرن تری با شعر می کرد. فقط شاید؛ چی می دانیم امکان دارد چه پیش بیاید؟
آتوسا صالحی، شاعر، نویسنده، مترجم و ویراستار ادبیات کودکان و نوجوانان، از سال ۱۳۶۹ فعالیت حرفه ای خویش را با مجله سروش نوجوان شروع کرد و بعدها با نشریه هایی چون مجله همشهری، هفته نامه و روزنامه آفتابگردان، روزنامه شرق و ایران ادامه داد.
صالحی مسئولیت هایی چون مدیریت باشگاه کتاب افق، عضویت در شورای مباحث نظری و رمان نوجوان کانون پرورش فکری و دبیری مجموعه های رمان هایی که باید خواند (نشر پیدایش) و کارگروه بازآفرینی (انتشارات نردبان) را بر عهده داشته است. همینطور داوری جایزه هایی مانند پروین اعتصامی و کتاب سال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جشنواره سپیدار، جشنواره کتاب برتر و ادبیات کودک شیراز و کتاب سال کانون پرورش فکری هم از مسئولیت های وی بوده است. صالحی در سالهای ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۲ در سروش نوجوان با قیصر امین پور کار می کرده است.
شعر قیصر خلاف آمد عادت
وی در مورد دلیل ماندگاری قیصر امین پور در ادبیات معاصر فارسی می گوید: شعر قیصر امین پور همه خصوصیت های ماندگاری را کنار هم دارد. لبریز است از عاطفه و خیال و اندیشه اش سهل و ممتنع است. یعنی زبانی ساده دارد و همه فهم و مضامینی پیچیده. همان گونه که خود قیصر همیشه در تعریفش از شعر ناب می گفت «خلاف آمدِ عادت» است اما در بستری از عادت ها و روزمرگی ها. به همین علت مخاطب در آینه شعر او خویش را می بیند و مضامین و تصویرها و لحظه های شاعرانه اش در عمیق ترین لایه های ذهنش جا خوش می کند.
صالحی در مورد تأثیر سروش نوجوان بر او و آغاز کار نویسندگی اش می گوید: وقتی نوجوانی دبیرستانی بودم در نخستین مسابقه خبرنگاران افتخاری (سال ۱۳۶۸) شرکت کردم و برنده و همراه با کارت خبرنگار افتخاری به دفتر مجله و جلسه های شعر و داستان دعوت شدم. در جلسه ها سردبیران مجله یعنی آقایان قیصر امین پور، فریدون عموزاده خلیلی و بیوک ملکی را شناختم و با آثارشان آشنا و در مدتی کوتاه دلبسته نوشتن شدم و مخاطب جدی شعر و داستان. هنوز چند ماه نگذشته بود که آقای خلیلی به من و مژگان کلهر پیشنهاد دادند سردبیر مجله در مجله شویم. خودمان هم باورمان نمی شد بتوانیم از پس این کار بزرگ بربیاییم ولی هر سه سردبیر همراهی مان کردند و بهمان جرئت و دلگرمی دادند. تمام مجله دست خودمان بود و همه آثار از شعر و داستان و نقد و گزارش و عکس و تصویرگری کار نوجوان ها. بسیاری شاعران و نویسنده های امروز نخستین کارهایشان را در مجله درمجله منتشر کردند؛ شاعران، نویسندگان، مترجمان و کاریکاتوریست هایی مثل مسعود علیا، گروس عبدالملکیان، حدیث لزرغلامی، شقایق قندهاری، علی اکبر زین العابدین، بزرگمهر حسین پور، هادی خورشاهیان و بسیاری دیگر.
سروش نوجوان برای ما فقط مجله نبود. ما در کنار هم زندگی می کردیم و یاد می گرفتیم و عاشق فرهنگ و شعر و داستان می شدیم. سروش نوجوان سرزمینی بود که می شد در آن ریشه گرفت و رشد کرد. یادم می آید فردای روزی که گفتم می خواهم داستان های شاهنامه را برای نوجوانان بازآفرینی کنم آقای امین پور با بغلی پر از کتاب به دفتر مجله آمدند و گفتند اول این ها را می خوانی و بعد شروع می کنی. من چندین بار نخستین داستان را نوشتم و پاره کردم و باردیگر و چندباره نوشتم تا بالاخره راضی شدند.
وی در مورد رفتار شاخص امین پور می گوید: ادبیات برای آقای امین پور مقوله ای به شدت جدی بود و این نگاه را به اطرافیانشان منتقل می کردند. قیصر هیچگاه حاضر نبود شعر و ادبیات را فدای مصلحتی کند و حتی در انتخاب تک تک کلمات شعرش سختگیر و کمال طلب بود؛ در این راه نه دلبسته نام بود و نه مقام. بسیاری وقت ها خواندن شعر یک نوجوان و راهنمایی اش را به حضور در جلسات اسم ورسم دار ترجیح می داد.
شعر قیصر تکرار شاعر یا جریان شعری و حتی خودش نبود
صالحی در مورد مهم ترین خصوصیت شعری قیصر امین پور اظهار داشت: شعر او هیچگاه تکرار شاعر یا جریان شعری خاصی نبود، حتی تکرار خودش. روز به روز رشد می کرد و دنبال فتح قله های جدید بود. به همین علت سیر و سلوک او را میتوان در شعرهایش قدم به قدم دنبال کرد.
منِ شعر او از شعری به شعر بعدی بالنده تر می شد. دردی که می کشید، عشقی که می چشید، در شعرش تبلور می یافت و از فرد به سمت جامعه حرکت می کرد. منِ فردی شعرهای او درد اجتماع را می دید و منِ اجتماعی او رفته رفته به منی جهانی تبدیل می شد. و در این میان به نظرم برگ برنده او بین شاعران هم عصرش تسلط بر شعر کلاسیک و گره زدن سنت به مدرنیته بود، چه در چارچوب و فرم، چه در زبان و محتوا.
فاطمه سالاروند سال هاست در حوزه شعر فعالیت دارد. وی در دفتر شعر جوان و سروش نوجوان همراه و شاگرد قیصر امین پور بوده است. از وی پیغامگیر خاموش (دفتر شعر جوان ۱۳۸۷)، از من مگیرید این صدا را (تکا، ۱۳۸۹) خوش به حال من، (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۹۴) دل تو برد شرط را (پیدایش، ۱۳۹۷) و سوسن (نیستان، ۱۳۹۸) انتشار یافته است. مجموعه شعر دیگر او با عنوان به تو می توانم بگویم (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان، ۱۴۰۰ ) بزودی منتشر خواهد شد.
قیصر ادعای نوآوری ندارد
وی در مورد دلیل ماندگاری شخصیت قیصر امین پور در ادبیات فارسی می گوید: در همه این سال ها هر جا از شعر قیصر گفته اند، از شخصیت او هم سخن به میان آمده است. بود و نمود او قابل تفکیک نیست. شعر قیصر آینه شخصیت اوست. وی در سروش نوجوان و در دانشگاه و در دفتر شعر جوان قیصر است. قیصری که وقتی برای بچه ها می نویسد، با خود بی فاصله است. وقتی در دانشگاه درس می دهد، قیصر بودنش او را از دیگران ممتاز می کند نه استادی اش، در دفتر شعر جوان هم.
اگر همه این عنوان ها را هم از او می گرفتند باز هم قیصر بود. نه حضور در حوزه هنری، نه مسئولیت داشتن در سروش نوجوان و دفتر شعر جوان و نه حتی حضور در دانشگاه بر ماندگاری و اثرگذاری شعر قیصر تاثیری نداشته است. قیصر، فارغ از همه این موقعیت ها و اسم و عنوان ها، قیصر بوده و هست. برعکس، شعر و شخصیت او بر همه موقعیت ها و جاهایی که حضور داشته تأثیر گذاشته و هر جا بوده چیزی به آن مکان و بر آن آدم ها افزوده است. قیصر نه مبدع سبکی تازه در شعر است، نه ادعای نوآوری دارد، نه آثار بی شماری از خود به جا گذاشته، نه در عمر کوتاهش اهل جار و جنجال بود و نه از آن شاعران که مریدانی سینه چاک داشته باشد. قبول خاطر و لطف سخن قیصر خداداد است. شعر پاکیزه و خوش تراش و متین او که میراث عشق و درد است، شعری نیست که مدعیان نادیده اش انگارند یا کم ارجش شمارند.
وی در مورد اثرگذاری سروش نوجوان بر وی اظهار داشت: اتفاقا سروش نوجوان در سالهای نوجوانی خیلی در دسترس من که ساکن شهرستانی کوچک بودم، نبود. من پس از آمدن به تهران مخاطب سروش شدم. چند خصوصیت در نوشته های قیصر از همان سال ها و حتی تا امروز توجه مرا جلب کرده است. پاکیزه نوشتن، زیبایی و آراستگی، نکته بینی ها و ذوق و ظرافت های دلنشین، دستِ کم نگرفتن مخاطب. اما «بی ادعا بودن» و «بی فاصله بودن با خود» در نوشته های قیصر بیشتر از هر چیز برای من نمود داشت. کلماتش عین خودش فروتن و بی ادعا بودند. هیچ نوشته ای از او نخواندم که به نظر برسد صرفاً محض نوشتن نوشته شده یا حرفی است که با منش، زیست و نگاه او فاصله دارد.
قیصر برای من معلمی بود که آموختن از او به کلاس درس ختم نمی گردد. معلمی که نه فقط از حرف هایش که از سکوتش هم میتوان آموخت؛ معلمی که یک اشاره، یک حرکت دست، حالت های نگاه کردن و خندیدن و حتی طرز راه رفتنش برای من حرف و نکته ای داشت. من همه روحیات و رفتارهای قیصر را در یک مجموعه کنار هم می بینم. مجموعه ای که برازنده خودِ اوست و اندازه قد و قامت او و کسی نمی تواند ادای او را دربیاورد. چنان که او هم تا آخر عمرِ کوتاهش خودش بود.
سالاروند در مورد برجسته ترین خصوصیت رفتاری امین پور می گوید: صمیمیت، سادگی و روان بودن زبان شعرهای قیصر بر کسی پوشیده نیست. از آن جا که نخستین مواجهه مخاطب (یک متن) با صورت زبان است این خصوصیت بیش و قبل از دیگر خصیصه های شعر قیصر به چشم می آید. مخاطب او، حتی اگر ظرایف و چند و چون و لایه های پنهان شعر را نشناسد، دست خالی برنمی گردد و از این چشمه زلال و بی گره، جرعه ای می نوشد و حظ می برد بی آن که برای این زلال جان بخش، تعریف و توضیحی روشن تر از خودِ آب داشته باشد.
شعر قیصر با مردم پیوند دارد
اما این سادگی و صمیمیت، این سهل و ممتنع بودنِ سعدی وار، این لطافت و ظرافت کلام، بطور قطع بی راز و رمز نیست. شعر قیصر، چون خود او با مردم و زبان مردم پیوند دارد. تا بود هر کس به دیدارش می رفت و همنشین و هم کلامش می شد تصور می کرد سال هاست او را می شناسد و الفتی قدیم با او دارد. بی سبب نیست شعرش هم از چنین خصلت و خاصیتی برخوردار می باشد. این ویژگی، بیشتر از آن که اکتسابی باشد ذاتی است و به قول حافظ "قبول خاطر و لطف سخن خداداد است".
وی در مورد خصوصیت شعری قیصر امین پور می گوید: ذات شعر قیصر، با سرشت زندگی و زیست مردم درآمیخته است. جدا از نازک خیالی ها و بازی های زبانی و بدایع و صنایع؛ وفورِ ارسال المثل ها و تمثیل ها و کنایات و اشارات لطیف و حکمت های دقیق در شعر او تعجب آور است. این درهم آمیختگی آن قدر طبیعی و بی جدّ و جهد رخ داده که مخاطب، صورت دیگری برای آن متصّور نیست. شعر چندوجهی و خوش تراش قیصر، با ذائقه مخاطب هوشمند و نکته سنج و طناز و پاکیزه پسند که گذشته از نقش و نگار ظاهر، در جست و جوی عمق و معناست، سازگار است. قیصر هم صدای زمانه خویش است و هم مانند هر شاعر راستینی از زمانه خویش، پیش است.
قیصر بیشتر از هر شاعر دیگرِ روزگار ما به این مقوله توجه داشته است. آن چنان که این اشارات و امثال و کنایه ها چون رشته های زر با تاروپود شعرش بافته شده است. یا به تعبیر شاعرانه خود، با کلماتش «رنگین کمانی از نخ باران» تنیده است. سطرهای ادامه مثال هایی است از شعر قیصر برای تبیین این وجه از شاعری او، با این توضیح که این ها همه نمونه های یافته شده نیست.
هرچه کاشتم به باد رفت و ماند/ کاش ها و کاش ها و کاش ها
دور کرد و کور کرد عشق را/ دورباش ها و کورباش ها
سوخت دست و بال ما از این/ کاسه های داغتر از آش ها
یا
از همان لحظه که «از چشم یقین» افتادند/ چشم های نگران، آینه تردیدند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب