در میزگرد بازار مقاله مطرح شد: (بخش نخست)
بررسی واگذاری مجوز شبكه نمایش خانگی به صداوسیما
سحر عصرآزاد با اشاره به اینكه تلویزیون در سال های اخیر طبق آمارهای رسمی با كاهش مخاطب روبرو شده است، این سوال را بیان كرد كه معین نیست چرا مقرر است مجوز سریال های شبكه نمایش خانگی به تلویزیون واگذار شود؟ آرش خوشخو نیز معتقد می باشد نمایش خانگی با توجه به اهمیت برگشت سرمایه و حضور عوامل حرفه ای توانسته موقعیت نسبی خوبی در بین طبقات مختلف مردم كسب كند و بنظر می رسد با تعطیلی سینما و قرنطینه خانگی این رونق بیشتر هم شده است.
اهمیت فراگیری محصولات نمایش خانگی و همین طور تاثیراتی که از نظر محتوایی و فرهنگی بر جامعه گذاشت، سبب شده موضوع نمایش خانگی از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی حایز اهمیت و واکاوی باشد. به این بهانه اداره کل پژوهش ایرنا درباره تحلیل محتوا و روند سریال های نمایش خانگی میزگردی با حضور «آرش خوشخو» سردبیر روزنامه هفت بامداد و کارشناس سینما و «سحرعصر آزاد» فیلمنامه نویس و منتقد سینما برگزار کند که که مشروح آن به قرار زیر است:
ایرنا: در ابتدا در مورد موج سریال بینی در جهان که به زعم خیلی از کارشناسان یکی از عوامل مهم و اصلی استقبال از سریال های تلویزیونی در ایران و پیامد آن رونق نمایش خانگی بوده، چه ارزیابی دارید؟
آرش خوشخو: رونق سریال بینی در جهان وابستگی زیادی به گسترش تلویزیون های کابلی در آمریکا داشت. شبکه های تلویزیونی کابلی با پخش سریال های جذاب و پرطرفدار در واقع جانشین سینما و همین طور شبکه ام تی وی و کلیپ های موسیقی در صف اول تاثیرات سبک زندگی در بین آمریکایی ها شدند. در دهه ۹۰ میلادی نیز اولین بار سریال های تلویزیونی «لاست»، «۲۴»، «فرار از زندان» و «دوستان» توانست مخاطبانی را در داخل کشور ما به خود جلب نماید و می توان آنها را اولین جرقه های موج سریال بینی در ایران تلقی نمود که به صورتی توانستند جریان ساز باشند.
خوشخو: پیمان قاسم خانی بدون شک یکی از سریال بین ترین نویسندگان و هنرمندان ایران است و نقش وی در ایرانیزه کردن فرهنگ سریال بینی و جریان سریال های نود شبی تلویزیون و شکل گیری سریال های نمایش خانگی غیر قابل انکار است.
پیمان قاسم خانی بدون شک یکی از سریال بین ترین نویسندگان و هنرمندان ایران است و نقش وی در ایرانیزه کردن فرهنگ سریال بینی و جریان سریال های نود شبی تلویزیون و شکل گیری سریال های نمایش خانگی غیر قابل انکار است. می توان قاسم خانی را یکی از پیشقراولان این عرصه عنوان نمود.
سحر عصرآزاد: دهه ۸۰ خورشیدی در ایران مصادف با دوران طلایی و اوج سریال های سازی در تلویزیون بود با مجموعه هایی مثل "زیر آسمان شهر"، «پاورچین» و «شب های برره» بود که توانست مخاطبان زیادی را به خود جلب نماید و به صورتی مردم را به تماشای سریال های شبانه ۹۰ شبی و بعدتر سریال های مناسبتی عادت دهد. بطوریکه خیلی از خانواده ها برای فرا رسیدن ماه مبارک رمضان و ایام نوروز لحظه شماری می کردند چونکه بهترین و با کیفیت ترین سریال ها را در این ایام تماشا می کردند. من هم با صحبتهای آقای خوشخو موافق هستم که این موج سریال بینی ابتدا از خارج از کشور وارد ایران و با استقبال مردم مواجه گردید و سپس تولیدات وطنی توانستند توجه مخاطب را جلب کنند.
ایرنا: علاوه بر موج سریال بینی و تاثیری که بر مخاطبان ایران گذاشت، انفعال صدا و سیما و تغییر رویه این سازمان نقش مهمی در کاهش مخاطبان و گرایش آنها به سرگرمی های دیگر چون سریال های ماهواره ای و همین طور حوزه نمایش خانگی داشت. در مورد نقش تلویزیون در رونق نمایش خانگی چه تحلیلی دارید؟
آرش خوشخو: سیاست صدا و سیما در سال های اخیر بسته و انحصاری شد. این سیاست ها که از برخی مراکز خارج از سازمان نشات می گیرند، بیش از هر چیز الگوی زندگی طبقه شهری وابسته به بازار را در فیلم ها و سریال های تلویزیونی بسط و گسترش دادند؛ سریال هایی مانند «نرگس»، «ستایش» و شخصیتهای اصلی آن بهترین شاهد این ادعا به شمار می آیند و دیگر خبری از طبقه متوسط شهری و تحصیلکرده مدرن در آثار تلویزیون دیده نشد، این در شرایطی است که در سالهای دهه ۸۰ خورشیدی در مجموعه هایی چون «پاورچین» و یا «خانه سبز» و «همسایه ها» و یا در همین دهه ۹۰ سریال «ساختمان پزشکان» که همچون مجموعه های پرمخاطب تلویزیون بودند، شاهد تماشای شخصیت هایی از طبقه متوسط و نسبتاً مدرن بودیم که بعدتر همچنان که گفته شد و با سیاست های جدید صدا و سیما به کلی از آثار تلویزیونی حذف شدند.
سحر عصرآزاد: انفعال تلویزیون در مقابل رقیب آن زمانش یعنی ماهواره نوعی سهل نگری بود که با اعمال محدودیت های غیر اصولی و سلیقه های شخصی، در واقع نتیجه ای جز تیشه زدن به ریشه دستاوردهای خود تلویزیون نداشت. چونکه بیش از هر چیز موجب کاهش میزان مخاطبان تلویزیونی و افزایش گرایش به مراکز دیگر سرگرمی همچون ماهواره ها شد. تا جایی که در نیمه های دهه ۸۰ خورشیدی به تدریج تولیدات ماهواره به اصلی ترین رقیب تلویزیون بدل شدند و توانستند مخاطبان ناامید شده از تلویزیون را جذب نماید. سریال سازان موفق وطنی همچون رضا عطاران، حسن فتحی و... نیز به علت همین سیاست های محدودکننده و سلیقه ای مدیران دیگر تمایلی برای ادامه همکاری با تلویزیون نداشتند و حضورشان کمرنگ شد. حتی تیتر مجلات و روزنامه های آن زمان بیشتر از حاکمیت سریالهای ترک در داخل و اهمیت جدی گرفتن این رقیب حکایت می کرد.
ایرنا: با این وجود بتازگی بحث تفویض اختیار مجوز ساخت سریال های نمایش خانگی از ارشاد به تلویزون نیز مطرح گردیده است...
عصر آزاد: بغیر از موارد حقوقی و قانونی این مبحث که در تخصص من نیست و تنها بوسیله اخبار رسانه ها ماجرا را دنبال می کنم، در وهله نخست و در ارزیابی این مقوله می بایست به خروجی و ماحصل تولیدات تلویزیون و نمایش خانگی هم اکنون نگاهی بیندازیم. تلویزیون در سال های اخیر با سیاست گذاری ها و عملکرد سلیقه ای و محدودکننده مدیران به جایی رسیده که طبق آمارهای رسمی با کاهش مخاطب روبرو شده و به صورتی موجب طرد سرمایه های خود در تولید آثار موفق و همین طور ناامیدی مخاطبان خود شده است. در مقابل نمایش خانگی با توجه به مواردی که گفته شد و اهمیت برگشت سرمایه و حضور عوامل حرفه ای توانسته موقعیت نسبی خوبی در بین طبقات مختلف مردم کسب کند و به نظر می آید با تعطیلی سینما و قرنطینه خانگی این رونق بیشتر هم شده است. حال با تحلیل این دو خروجی معین نیست چرا مقرر است مجوز ساخت سریال های شبکه نمایش خانگی به تلویزیون واگذار شود؟ با تاکید بر کدام دستاورد و کارنامه قابل استناد؟
ایرنا: به نظر می آید در دوره انفعال تلویزیون، ماهواره و سریال های ترکی و خارجی سکان جهت دهی و تعیین ذائقه مخاطب را به دست گرفتند. اما بعد از چندی و با گسترش نفوذ و استقبال از سریال های نمایش خانگی، گرایش مخاطبان به تماشای سریال های ترک تا حدی کم شد. نظرتان درباره این تحلیل و روند جذب مخاطب ماهواره ها بعد از گسترش استفاده از سریال های نمایش خانگی چیست؟
خوشخو: وی او دی ها همانند تاثیری که تلویزیون های کابلی در آمریکا در جذب و گرایش مخاطبان به سریال دیدن داشتند در ایران نیز تا حد زیادی موفق بودند و توانستند بخش زیادی از مخاطبان سریال های ماهواره ای را نیز جذب کنند. با افزایش تولیدات سریالهای نمایش خانگی شاهد کاهش نسبی تماشای سریال های ترکی بودیم و از طرف دیگر خانواده هایی که بیشتر مواظب سلامت فرزندان خود بودند با خیال آسوده تری شبکه نمایش خانگی را انتخاب می کنند. اخیرا متوجه شدم که یکی از این پلت فرم ها سریال های ترکی را نیز با دوبله فارسی و سانسور برای خانواده های علاقمند پخش می کند.
اما به هر حال به رغم این تحولات بیشترین محتوای فرهنگی و هنری مخاطبان ایرانی نه ازسریال های آمریکایی و نه سریال های نمایش خانگی تامین می شود؛ بلکه سریال های ترک هم اکنون، همچنان پر طرفدار هستند.
یک نکته ظریف در مورد تماشای ماهواره نیز نباید از قلم بیفتد و آن اینکه منظور از ماهواره در اینجا شبکه های فارسی زبان خارجی نیست که با کاهش مخاطب نیز همراه شده است بلکه گرایش مخاطبان ایرانی از میان شبکه های ماهواره بیشتر به سمت تماشای سریالهای ترکیه ای است که باید مورد تحلیل و تامل قرار گیرد.
در مقابل همه این اتفاقات به شدت معتقدم اگر تلویزیون و صدا و سیمای ملی ما همان منش و روش سالهای دهه ۸۰ خورشیدی را ادامه می داد؛ می توانست نه فقط بر هجوم شبکه های ماهواره و سریال های ترکیه ای فائق آید بلکه نمایش خانگی نیز یارای مقابله با آنرا نداشتند. تلویزیون در سال های اخیر برخی نیروهای مفید و حتی پرورش یافته خودرا طرد کرد بطوریکه امثال حسن فتحی که زمانی بهترین و با کیفیت ترین سریال های تلویزیونی را تولید می کردند دیگر رغبتی به کار با تلویزیون نداشتند و تنها برگ برنده تلویزیون در مقایسه با سریال های دهه هشتادی هم اکنون سریال تلویزیونی «پایتخت» ساخته سیروس مقدم است.
دلیل این پسرفت و نقطه ضعف نیز همچنان که گفتم، برخی مراکز خارج از سازمان است که به مدیران تلویزیون فشار می آورند و تجربه این سالها نشان داده؛ مدیران تلویزیون هر قدم که عقب تر رفته اند آنها یک قدم جلوتر آمده اند و نتیجه آن وضعیت فعلی تلویزیون ملی و تولید سریال های اکثرا کم خاصیت و کم یا بدونمخاطب است که تنها تبلیغ و مروج یک نوع سبک زندگی خانواده سنتی شهری را به عهده دارد. از طرف دیگر سریال های نمایش خانگی طبقه پولدار غربی را رواج می دهد و نمایش خانواده متوسط شهری نیز در ملودرام های غالب سینما که در تقلید آثار اصغر فرهادی ساخته می شوند قابل مشاهده است(به تازگی سینما اشتیاق برای نمایش جاذبه های تصویری زندگی حاشیه نشینان شهرهای بزرگ را نیز نشان داده است). حال آنکه تمام این اقشار و طیف های اجتماعی می بایست در تلویزیون ملی به تصویر کشیده می شدند و جایشان در تلویزیون خالی است.
یک نکته برای جمع بندی این بخش اضافه کنم و آن اینکه فراگیری تلویزیون هنوز و همچنان بسیار بالا است. هادی حجازی فر که در سینما بازیگر بسیار محبوب و شناخته شده ای است تعریف میکرد که مدتی پیش برای سفر به یکی از شهرستانهای دور افتاده رفتم و برایم حیرت آور بود که در آن شهرستان کوچک همه مرا بطور کامل می شناختند که این به خاطر حضورم در سریال «زیرخاکی» بود که اخیرا از شبکه ۳ پخش شده بود.
ایرنا: در مورد این سخنان آقای خوشخو چه نظری دارید و جایگاه کنونی ماهواره و سریالهای ترکی را در مواجهه با سریال های نمایش خانگی چطور ارزیابی می کنید؟
عصرآزاد: مقوله گسترش صادرات سریال در ترکیه؛ نه فقط به ایران بلکه به سراسر جهان بسیار قابل تامل است. در رده بندی تولید و فروش سریال، ترکیه در رده های بالا قرار دارد و کشورهایی هم چون ایتالیا، کشورهای آمریکای جنوبی و البته کشورهای عربی از مهم ترین مشتریان سریالهای ترکی در جهان محسوب می شوند.
عصر آزاد: با توجه به اینکه برخی سریالهای ترکی را به زبان اصلی دنبال کردم و از تضعیف آنها بواسطه دوبله های بی کیفیت در امان بودم، طیف گسترده ای را دنبال کردم و باید بگویم مقوله گسترش صادرات سریال در ترکیه؛ نه فقط به ایران بلکه به سراسر جهان بسیار قابل تامل است. در رده بندی تولید و فروش سریال، ترکیه در رده های بالا قرار دارد و کشورهایی هم چون ایتالیا، کشورهای آمریکای جنوبی و البته کشورهای عربی از مهم ترین مشتریان سریالهای ترکی در جهان محسوب می شوند. بازیگران این سریال ها به جهت محبوبیت جهت شرکت در جلسات مطبوعاتی و مصاحبه های تلویزیونی به کشورهای مختلف می روند و درآمدهای هنگفتی برای خود و صنعت سریال سازی ترکیه به ارمغان می آورند. هم اکنون نتفلیکس بعنوان یکی از مهم ترین تولید کننده های سریال در جهان در حال تولید مشترک سریال با ترکیه است و سریال سازی در این کشور تبدیل به صنعتی پراهمیت و درآمدزا شده که در اقتصاد کشور موثر است.
برای لطمه شناسی و تحلیل موفقیت سریال های ترکی باید به این نکته اشاره نمود که در نمونه های موفق سریال های ترکی به جهت کیفیت؛ فیلمنامه و تکیه بر منابع تاریخی و مستندات در کنار توجه سختگیرانه به بازخورد مخاطبان و نظم حساب شده تولید، از مهم ترین عوامل موفقیت به شمار می آید. بازخورد مخاطب در سریال های تلویزیونی آنقدر سختگیرانه است که طبق نظرسنجی های واقعی و دقیق و توجه به آمار و ارقام تعداد مخاطب، در همان قسمت های اولیه پخش تصمیم به توقف یا ادامه تولید سریال ها می گیرند. این سخت گیری ها تاثیر زیادی در کیفیت و جلب رضایت مخاطبان و با اهمیت تر از همه صنعتی شدن سریال سازی ترکیه و گسترش این صنعت در سراسر جهان داشته است. این اتفاقی که سر ساخت فیلم سینمایی «مست عشق» اثر حسن فتحی پیش آمده و برای طرف ترک حیرت انگیز بوده؛ همین است که باتوجه به زمان طولانی فیلمبرداری و حجم راش های گرفته شده، خروجی تنها یک فیلم سینمایی شده در حالی که انتظار داشتند یک سریال چندین قسمتی هم از قِبَل این پروژه حاصل شود.
دلیل اشاره من به اهمیت فیلمنامه در سریال های با کیفیت تر ترکیه ای؛ نمونه هایی مثل «عشق ممنوع» است که اقتباسی از رمانی قدیمی است که مدرنیزه شده و هر سال هم پخش می شود و بازپخش آن پرمخاطب است. یا سریال "فی" که برمبنای یک رمان روانشناختی نوشته شده یا سریال «حریم سلطان» که برمبنای منابع تاریخی نوشته شده و فصل اول آن قوی تر و باکیفیت تر بود.
ایرنا: با این توصیفات راز موفقیت و دلیل استقبال مخاطبان از سریال های ترکی چیست و علیرغم این که عمده این سریالها بسیار طولانی هستند و تنوع ژانر در این سریال ها دیده نمی گردد، چگونه توانستند مخاطبان جهانی را این چنین جذب کنند؟
خوشخو: جادوی ملودرام؛ این کوتاه ترین و کاملترین پاسخی است که بتوان به این پرسش داد. در ایران، سریال های ملودرام و خانوادگی مخاطبان زیادی دارد و نمونه های زیادی را می توان در اینگونه مثال زد. یکی از دلیلهای موفقیت «شهرزاد» در نمایش خانگی و همین طور فروش و ساخته شدن فصل های بعدی، در کنار بستر تاریخی جذاب آن همین گونه ملودرام و علاقه ایرانیان به آن بوده است. پیش تر نیز سریال های همچون «پس از باران»، «گل پامچال» و «آرایشگاه زیبا» در تلویزیون به نمایش در می آمدند که جملگی آثار پرمخاطبی بودند و دلیل اصلی آن همین گونه ملودراماتیک آن بوده است.
از نگاه اقتصادی نیز امتداد سیاست های قبلی صدا و سیما می توانست مشکلات ارزی صدا و سیمارا نیز برطرف کند، بسیار موثر واقع شود چونکه هم برای خانواده های ایرانی جذاب بود و هم می توانست در عرصه بین المللی مشتریان بالقوه ای از کشورهای دیگر را به سمت خود جذب نماید. همانطور که مثلا سریال «یوسف پیامبر» در این امر موفق بود. در صورتیکه برخی نگاه های بسته در تلویزیون نه فقط توفیقی در این حوزه کسب نکردند، بلکه موجب کاهش مخاطب شدند. هرچند به نظر می آید نگاه برخی مدیران در این مورد در حال تغییر است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب