تشكیل تمدن نوین اسلامی با وجود كثرت چگونه ممكن می شود؟
بازار مقاله: اینكه برای تعریف دقیق از «تمدن نوین اسلامی» باید از نسبت آن با تمدن پیشین اسلام و تمدن غرب جدید، برداشت هایی داشت امری انكار ناپذیر است اما به واقع در این بازتعریف امكان تحقق این تمدن نوین با وجود كثرت در جهان اسلام، وجود دارد؟
التفات به واژه «تمدن» در سنت فکری اسلامی، ریشه های بسیار عمیقی دارد و توجه به این مفهوم، سابقه ای طولانی در بین اندیشمندان جهان اسلام را نشان میدهد. حالا نیز بیش از یک دهه است که در محافل علوم انسانی و در رشته های مختلف و متنوع آن، سخن از ساختن تمدن اسلامی، باردیگر مطرح گردیده است. با این تفاوت که به فراخور فاصله تاریخی با عصر شکوفایی پیشین تمدن اسلامی، واژه «نوین» را نیز به خود افزوده و در نهایت ترکیب «تمدن نوین اسلامی» را شکل داده است.
کم و بیش می توان «تمدن نوین اسلامی» را تعریف کرد و از نسبت آن با تمدن پیشین اسلام و تمدن غرب جدید، برداشت هایی داشت. نسبت آن با دین، تفکر، سیاست و فرهنگ و تاریخ نیز تا حدودی روشن است. بااینکه مناقشه ها و اختلافات در باب همین امور «تا حدودی روشن» نیز وجود دارد که گاه بستر بروز اختلافات نظری و دسته بندی های فکری نیز می شود، اما بُعدی که بنظر می رسد باید بیشتر مورد مداقه قرار گیرد، امکان تحقق «تمدن نوین اسلامی» با وجود کثرات در جهان اسلام است.
کثرت هایی با ریشه ها و عاصر مذهبی، زبانی، قومی، سیاسی، ایدئولوژیک، سنتی و... که چنانچه یک آشنا به حوزه تحولات کشورهای مسلمان بخواهد تنها آنها را برشمارد، مدت ها زمان می برد و متن های زیادی به وجود خواهد آمد.
با اندکی تامل در عصر زرین تمدن اسلام در می یابیم که همین کثرات در چارچوب های شیعه- سنی، اشعری-معتزلی، فلسفی- حدیثی، عربی- عجمی و بسیاری نمونه های دیگر، بااینکه از نظرگاهی، بستری برای تعالی تمدنی اسلام بودند اما به مرور و در لحظات ثبت شده ای، عامل فروپاشی تمدن اسلامی گردیدند.
باید توجه داشت که در اینجا فعلا سخنی از درستی و نادرستی هیچ کدام از جریان های تمدنی عصر زرین تمدن اسلامی نیست، بلکه توجه به کثراتی است که حالا و در قرن بیست ویکم، تنوع بسیار بالاتری پیدا کرده و نه فقط آبشخوری از سنت دانش پیشینیان دارد بلکه بر پیشانی خیلی از آنها، نشان تجدد نیز نشسته است. از این جهت، جهان کنونی اسلام با کثرات بسیار بیشتری مواجه می باشد تا عصر زرین تمدن اسلامی در قرون چهارم، پنجم و ششم هجری قمری.
باید بدین نکته نیز التفات داشت که اگر تمدن غرب جدید توانست سیطره و سلطه خود را بیش از سیصد سال بر تمامی جهان اعمال نماید (و البته حالا به اذعان خیلی از اندیشمندان غربی در بحران به سرمی برد)، بر کثرات فائق آمد.
تکیه بر اومانیسم، سکولاریسم، ضرورت سودمندی علم، توسعه تکنیکی و حتی استفاده از زبان واحد (انگلیسی) و بسیاری امور دیگر در تمدن غرب جدید، کثرت شکن و وحدت آفرین بودند. توافق و همگرایی بر این مفاهیم روشن، مانند ملاتی است که ساختمان های مختلف تمدن غرب را به یکدیگر پیوند می دهد و اجازه می دهد که این تمدن سیطره یافته، علاوه بر داشتن کثرات، به وحدتی قدرت آفرین برسد.
در اندیشه ورزی در باب «تمدن نوین اسلامی» باید به ملات های لازم برای ایجاد چسبندگی تمدنی نظر افکند تا به وحدتی کل گرایانه دست یافت. امری که لازمه ظهور تمدن است و اساسا قدرت نادیده اما موثر در حیات تمدن، وحدت در عین کثرات است. تا این وحدت کمابیش، پیش نیاید امکان تحقق تمدن نوین اسلامی با چالش های بسیار جدی ربرو خواهد بود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب